Εφτά ρυτίδες στη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα

Απόδοση στα ελληνικά του άρθρου 

“Seven Wrinkles in the Paris Climate Deal” του Oscar Reyes 

που δημοσιεύτηκε στο Foreign Policy in Focus
Θα σηματοδοτήσει η συμφωνία – ορόσημο των Ηνωμένων Εθνών, ένα σημείο καμπής στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής; Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Τα πρωτοσέλιδα σχετικά με τη σύνοδο για το κλίμα στο Παρίσι, αφηγούνται μια ιστορία που εμπνέει. Η Agence France-Presse αναφέρεται σε μια “επιδημία ευφορίας”

καθώς επικυρώθηκε η διεθνής συμφωνία για το κλίμα. Το Reauters χαιρέτισε τη “διεθνή στροφή από τα ορυκτά καύσιμα”. 

Ο Gaurdian μίλησε για “μεγάλο άλμα της ανθρωπότητας”

Το πανηγυρικό κλίμα οφείλεται, εν μέρει, στο γεγονός ότι 195 χώρες κατάφεραν τελικά να φτάσουν σε κάποιου είδους συμφωνία. Αυτό ήρθε σε έντονη αντίθεση με την απογοήτευση που ακολούθησε την αποτυχημένη σύνοδο το 2009 στην Κοπεγχάγη, η οποία κατέληξε σε αόριστες υποσχέσεις για δράσεις και δημιούργησε, σε πολλούς, την απαισιοδοξία ότι οι διαπραγματευτές δε θα καταφέρουν να γεφυρώσουν τις διαφορές τους.

Αυτή τη φορά τα κατάφεραν. Κατάφεραν να καταλήξουν σε μια συμφωνία που θέτει έναν εκπληκτικά φιλόδοξο στόχο για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη, που αντανακλά τις τεράστιες διαφορές μεταξύ χωρών όσον αφορά τις ιστορικές και τις σημερινές ευθύνες τους για την κλιματική αλλαγή, και αναγνωρίζει την ανάγκη φτωχότερων χωρών να εξαλείψουν τη φτώχεια ακολουθώντας ένα πιο βιώσιμο μονοπάτι ανάπτυξης.

Δυστυχώς όμως, το βασικό κείμενο της συμφωνίας είναι φιλόδοξο στη ρητορική και ανεπαρκές στη δράση. Παρακάτω, εφτά σημαντικά σημεία από μια βαθύτερη ανάλυση της συμφωνίας.

1. Οι στόχοι είναι φιλόδοξοι, αλλά είναι απίθανο να επιτευχθούν

Μια ασυνήθιστη αξίωση της συμφωνίας του Παρισιού στοχεύει, όχι απλά στο “να διατηρήσει την αύξηση του παγκόσμιου μέσου όρου θερμοκρασίας σε λιγότερο από 2 βαθμούς Κελσίου”, αλλά υπόσχεται να “συνεχίσει τις προσπάθειες για περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας σε 1.5 βαθμούς Κελσίου”

Με άλλα λόγια, οι στόχοι του Παρισιού για περιορισμό των εκπομπών αερίων είναι ακόμη πιο αυστηροί κι από τους 2 βαθμούς Κελσίου που προτείνουν οι επιστήμονες ως όριο, ώστε να αποφευχθούν οι χειρότερες συνέπειες από την κλιματική αλλαγή.

Ωστόσο, η επίτευξη του στόχου του 1.5 βαθμού είναι περισσότερο απ΄ ότι, πολλοί που αγωνίζονται για το κλίμα, τολμούν να ελπίζουν. Θα σήμαινε ότι ο κόσμος θα πρέπει να σταματήσει την καύση ορυκτών καυσίμων μέχρι το 2030. Δυστυχώς, τίποτα στη συμφωνία του Παρισιού δεν υποθέτει ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό.

Η νέα συμφωνία δεν τίθεται σε ισχύ μέχρι το 2020. Η πιθανότητα να επιτευχθεί ο στόχος του 1.5 βαθμού θα έχει εξαφανιστεί, εκτός κι αν όλες οι μεγάλες οικονομίες του κόσμου αλλάξουν δραματικά πορεία.

Όμως, οι μεγάλοι ρυπαντές, όπως οι ΗΠΑ, κωλυσιεργούν για χρόνια – αποδυναμώνοντας και, στη συνέχεια, εγκαταλείποντας το πρωτόκολλο του Κιότο (που ήταν η τελευταία διεθνής συμφωνία για το κλίμα), τορπιλίζοντας τις συνομιλίες για το κλίμα στην Κοπεγχάγη πριν έξι χρόνια, και σκοτώνοντας κάθε ελπίδα για νέους παγκόσμιους στόχους στο Durban το 2011. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που έχει ήδη πετύχει τους, όχι και τόσο φιλόδοξους, στόχους της για μείωση εκπομπών, έθετε επίσης εμπόδια – αρνούμενη να περικόψει τις εκπομπές ακόμη περισσότερο, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ μακρυά απ΄το να καλύψει δίκαια το μερίδιο που της αναλογεί στις προσπάθειες να περιοριστεί η κλιματική αλλαγή.

Πηγαίνοντας στο Παρίσι, 176 από τις 195 χώρες του κόσμου, κατέγραψαν τι προτίθενται να κάνουν για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Αλλά ακόμη κι αν όλες αυτές οι υποσχέσεις υλοποιούνταν, ο κόσμος θα όδευε προς τρεις ή περισσότερους βαθμούς υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αυτό θα μας έφερνε σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση, με άνοδο της στάθμης της θάλασσας που θα κατέκλυζε παράκτιες πόλεις, ενεργοποιώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις που θα μπορούσαν ν΄αλλάξουν θεμελιακά τη δυνατότητά μας να ζούμε σε πολλά μέρη του πλανήτη.

Φεύγοντας απ΄το Παρίσι, αυτό παραμένει γεγονός

2. Δεν υπάρχουν νομικά δεσμευτικοί στόχοι για περιορισμό της κλιματικής ρύπανσης

Υπάρχει ένας μεγάλος διάβολος στις λεπτομέρειες που έκαναν εφικτή τη συμφωνία του Παρισιού. Ενώ το, μη ισχύον σήμερα, πρωτόκολλο του Κιότο έθεσε δεσμευτικούς στόχους για τις πλούσιες χώρες σχετικά με την ευθύνη τους για την κλιματική αλλαγή (ομολογουμένως με κάποια σημαντικά κενά), η νέα συμφωνία υιοθετεί την προσέγγιση “οτιδήποτε γίνεται”. Οι χώρες έχουν την ελευθερία να υποσχεθούν οτιδήποτε θέλουν και δεν υπάρχει κανενός είδους κύρωση σε περίπτωση που δεν τηρήσουν τις υποσχέσεις τους.

Το μόνο που πρέπει να κάνει μια χώρα ώστε να τηρήσει τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στη συμφωνία του Παρισιού, είναι να επιστρέψει το 2023 (και κάθε πέντε χρόνια στη συνέχεια) και να πει ότι θα προσπαθήσει λίγο περισσότερο. Αυτό εμπεριέχει τον κίνδυνο ότι εάν κάποιες χώρες δεν σηκώσουν το βάρος που τους αναλογεί, άλλες χώρες μπορεί να το χρησιμοποιήσουν σαν δικαιολογία για να σταματήσουν τις δικές τους προσπάθειες. Πολλές πλούσιες χώρες έχουν βεβαρυμένο παρελθόν: Οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία απέτυχαν να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Κιότο, γεγονός που καθιστά τη σημερινή τους φιλοδοξία ιδιαίτερα αμφίβολη.

Ο James Hansen, επιστήμονας και πρώην εργαζόμενος της NASA, που χαρακτηρίστηκε ως “ο πατέρας της συνειδητοποίησης για την κλιματική αλλαγή” είναι αρκετά οξύς για το τι σημαίνει αυτό στην πράξη: “Είναι απλά ανοησία να λες “Ο στόχος μας θα είναι 2 βαθμοί Κελσίου και θα προσπαθούμε να κάνουμε κάτι λίγο καλύτερο κάθε πέντε χρόνια” Είναι απλά άχρηστα λόγια. Δεν υπάρχει δράση, μόνο υποσχέσεις. Όσο τα ορυκτά καύσιμα είναι τα φθηνότερα καύσιμα, θα συνεχίσουμε να τα καίμε”

3. Δεν προβλέπεται καμία νέα χρηματοδότηση για τις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή

Η παγκόσμια συνθήκη του 1992, που οδήγησε στη φετινή συμφωνία του Παρισιού, ήταν σε ένα πράγμα σωστή: οι ανεπτυγμένες χώρες θα έπρεπε να διαθέσουν πρόσθετα κονδύλια προς τις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να καλυφθεί το κόστος αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

Η “κλιματική χρηματοδότηση” δεν είναι ενίσχυση ή ελεημοσύνη. Είναι μια μορφή χρέους.

Φανταστείτε το κάπως έτσι: Κάνετε ένα πάρτυ στο σπίτι ενός φίλου. Η κατάσταση ξεφεύγει απ΄τον έλεγχο και τώρα πληρώνετε για το καθάρισμα. Υπάρχουν και κάποια πράγματα που δε θα ξαναλειτουργήσουν με τον ίδιο τρόπο, οπότε καλά θα κάνετε να πληρώσετε κάτι παραπάνω ή να τα αντικαταστήσετε.

Κλιματική χρηματοδότηση σημαίνει ότι χρηματοδοτούνται οι αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να ξεπεράσουν την εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα, τα οποία έκαναν πλούσιες τις ΗΠΑ και άλλες χώρες. Σημαίνει επίσης, ότι χρηματοδοτούνται ευάλωτες κοινωνίες και οικοσυστήματα ώστε να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή που ήδη συμβαίνει.

Παρόλα αυτά, οι πλούσιες χώρες έχουν αποτύχει επανειλημμένα να χρηματοδοτήσουν στην κλίμακα που απαιτείται. Στην Κοπεγχάγη υποσχέθηκαν να διαθέσουν 100 δις δολάρια το χρόνο μέχρι το 2020. Χρησιμοποιώντας δημιουργική λογιστική, ισχυρίζονται σήμερα ότι έχουν ήδη διαθέσει 62 δις και ότι οι καινούριες δεσμεύσεις του Παρισιού θα αυξήσουν το τελικό ποσό σε 94 δις το χρόνο.

Στην πραγματικότητα, μόνο περίπου 2 δις ετησίως παραδίδονται άμεσα σε ειδικά ταμεία για το κλίμα. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, το ποσό αυτό δεν ξεπερνά τα 20 δις, τη στιγμή που η εκτιμώμενη ανάγκη αγγίζει τα 400 δις ετησίως.

Η συμφωνία του Παρισιού δεν προσφέρει καινούρια ποσά. Αντίθετα, εισάγει γλωσσικούς όρους όπως “παγκόσμια προσπάθεια συλλογής χρημάτων”, κάτι που ακούγεται αθώο αλλά στην πραγματικότητα επιδιώκει να αποποιηθεί την ευθύνη των ανεπτυγμένων χωρών. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, οι πλούσιες χώρες σνόμπαραν την προσπάθεια των διαπραγματευτών από την Αφρική που επεδίωξαν καλύτερους στόχους για χρηματοδότηση προσαρμογής για τα επόμενα 5 χρόνια.

Και ενώ οι πλούσιες χώρες τώρα προτίθενται να συνεχίσουν τις προσπάθειες ώστε να διατίθενται 100 δις δολάρια ετησίως μέχρι το 2025, το κείμενο της συμφωνία είναι ηθελημένα αόριστο σε σχέση με τις αντίστοιχες δεσμεύσεις. Δε χρειάζεται να είναι κανείς δικηγόρος για να δει πόσο αδύναμη είναι αυτή η δέσμευση.

4. Οι κλιματικές επανορθώσεις μένουν εκτός ορίων

Δυστυχώς, οι συζητήσεις για την κλιματική χρηματοδότηση ήταν περιορισμένες από την αρχή. Κι αυτό, επειδή οι ΗΠΑ αρνήθηκαν κατηγορηματικά να εξετάσουν τυχόν προτάσεις για επανορθώσεις των ζημιών που έχουν ήδη προκαλέσει οι εκπομπές ρύπων από τις πλούσιες χώρες.

Η ιδέα, ακόμη και του να συζητηθούν οι απώλειες και οι ζημιές που έχουν ήδη γίνει ή θα γίνουν στο μέλλον, ήταν εκτός ορίων. “Οι Αμερικάνοι μας είπαν ότι αυτό θα σκότωνε την συμφωνία” δήλωσε η Leisha Beardmore, επικεφαλής της διαπραγματευτικής ομάδας από τις Σευχέλλες.

Άλλοι διπλωμάτες αναπτυσσόμενων χωρών ανέφεραν το ίδιο μήνυμα. Πλημμύρες, τυφώνες ή ξηρασίες σας κοστίζουν δισεκατομμύρια; Κακοτυχία! Η κλιματική αλλαγή λιώνει τους παγετώνες που σας υδροδοτούν; Μην ψάχνεται βοήθεια από τις ΗΠΑ, ή άλλες ανεπτυγμένες χώρες που υποστηρίζουν την ίδια θέση με λιγότερες τυμπανοκρουσίες.

Οι διαπραγματευτές από την Ουάσιγκτον έκλεισαν αυτή τη συζήτηση χρησιμοποιώντας ένα μείγμα εκφοβισμού και δωροδοκίας. Το καρότο ήταν η υπόσχεση ότι οι ΗΠΑ θα συμφωνήσουν στο στόχο του 1.5 βαθμού, ή κάτι κοντά σ΄αυτό, αρκεί να μην είναι δεσμευτικό και εφόσον οι ΗΠΑ δε δεσμεύονταν να αναλάβουν μερίδιο της ευθύνης γι΄αυτό το στόχο. Το μαστίγιο ήταν η απειλή να καταρρεύσουν οι συνομιλίες, αν αναφερόταν το θέμα των αποζημιώσεων.

Οι ΗΠΑ προχώρησαν ακόμη παραπέρα, προτείνοντας η συμφωνία του Παρισιού να διασφαλίσει τις πλούσιες χώρες απέναντι σε πιθανές μελλοντικές αξιώσεις για “ευθύνη ή αποζημίωση” για απώλειες και ζημιές που προκλήθηκαν απ΄την κλιματική αλλαγή. Αυτή η φράση δεν συμπεριλήφθηκε τελικά στο κείμενο της συμφωνίας, αν και παραμένει στον συνοδευτικό οδηγό για το πως θα εφαρμοστεί η συμφωνία. Πρόκειται για ένα καταστροφικό πλήγμα στις φτωχές και ευάλωτες χώρες που ήδη αντιμετωπίζουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

5. Δεν λέει στους παραγωγούς πετρελαίου, αερίου ή άνθρακα ν΄αφήσουν τα ορυκτά καύσιμα στο έδαφος

Η αποφυγή μιας ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής σημαίνει ότι πρέπει να παραμείνουν στο έδαφος περισσότερο από το 80% των εναπομείναντων ορυκτών καυσίμων, σύμφωνα με τους επιστήμονες.

Προσχέδια της συμφωνίας του Παρισιού συμπεριλάμβαναν επιλογές που αντανακλούν το παραπάνω, προτείνοντας την “απο-ανθρακοποίηση” των χωρών κατά τη διάρκεια του αιώνα. Ακόμη και αυτή η νωχελική προσέγγιση για την απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα, απουσιάζει από το τελικό κείμενο. Το κάλεσμα για “μείωση της διεθνούς στήριξης σε επενδύσεις με μεγάλες εκπομπές ρυπαντών” αποκλείστηκε επίσης απ΄το τελικό κείμενο, κατ΄εντολή των μεγάλων παραγωγών πετρελαίου.

Αντί για την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων, η συμφωνία του Παρισιού προσβλέπει μόνο στο να επιτευχθεί μια “ισορροπία μεταξύ ανθρωπογενών πηγών εκπομπών και απομάκρυνσης αερίων του θερμοκηπίου στο δεύτερο μισό του αιώνα”. Σε ελεύθερη μετάφραση: Ακόμη κι αν δεν τα καταφέρουμε, θα υποκριθούμε ότι τα καταφέραμε.

Απομάκρυνση των αερίων του θερμοκηπίου μπορεί να σημαίνει προστασία ή ακόμη και αναγέννηση των δασών του πλανήτη που έχουν καταστραφεί, τα οποία παγιδεύουν διοξείδιο του άνθρακα και το μετατρέπουν σε οξυγόνο. Αυτό θα ήταν κάτι καλό. Η γλώσσα όμως που χρησιμοποιήθηκε παραπέμπει επίσης και σε μια ποικιλία πιο επικίνδυνων και αλλόκοτων ιδεών.

Η “αναδάσωση” κάποιες φορές ορίζεται τόσο αόριστα που μπορεί να σημαίνει την αντικατάσταση των δασών από φυτείες, ή την εκδίωξη από τη γη τους γηγενών πληθυσμών και δασικών κοινοτήτων. Απορρόφηση του άνθρακα μπορεί επίσης να είναι ένας τρόπος αναφοράς στη “δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα”, ένα ανέφικτο και ακριβό σχέδιο ώστε να μπορούν οι βρώμικες βιομηχανίες να θάβουν τις εκπομπές άνθρακα όποτε θέλουν να αποφύγουν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των δραστηριοτήτων τους.

6. Διατηρεί τα ίδια κενά που υπονόμευσαν την προηγούμενη παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα

Η συμφωνία του Παρισιού πρόκειται να αντικαταστήσει το πρωτόκολλο του Κιότο, που έθεσε έναν στόχο μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου, πολύ πιο φιλόδοξο από ότι οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι χρειάζεται, και μετά άφησε τόσα κενά που επέτρεπαν στις ανεπτυγμένες χώρες να αποφύγουν την οποιαδήποτε δράση για το κλίμα.

Η απόφαση αυτή στηρίχθηκε σ΄ένα σύστημα που ονομάζεται “Μηχανισμός καθαρής ανάπτυξης” (Clean Development Mechanism – CDM), ένα καθεστώς συμψηφισμού εκπομπών άνθρακα που επέτρεπε στις πλούσιες χώρες να αγοράσουν “πιστώσεις άνθρακα” από φτωχότερες χώρες, αντί να μειώσουν τις δικές τους εκπομπές. Οι πιστώσεις αυτές αντιστοιχούσαν σε μείωση ενός τόνου εκπομπών άνθρακα, αλλά βασιζόταν σε αμφίβολες λογιστικές τεχνικές, γεγονός που σήμαινε ότι ρυπογόνες εταιρείες πληρωνόταν για μην κάνουν τίποτα ή ακόμη και για να επεκτείνουν επιβλαβείς δραστηριότητες.

Η ιδέα εμπορευματοποίησης των εκπομπών δεν έχει εγκαταλειφθεί Αν και δεν υπάρχει αναφορά σε αγορές άνθρακα, η συμφωνία του Παρισιού επιτρέπει ρητά σε χώρες να προσμετρούν ως δικές τους, τις μειώσεις εκπομπών άλλων χωρών, χρησιμοποιώντας τον ευφημισμό “διεθνώς μεταφερόμενο αποτέλεσμα περιορισμού εκπομπών ρύπων”

Επίσης δημιουργεί έναν καινούριο μηχανισμό για να αντικαταστήσει τον CDM. Για να διατηρηθεί η διπλωματική σιωπή σχετικά με το απαξιωμένο σύστημα αγοράς άνθρακα, ο νέος μηχανισμός αναφέρεται ως “μηχανισμός που συνεισφέρει στον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στηρίζει την αειφόρο ανάπτυξη – (MCMGGESSD?)”

Βασίζεται σε μια κοινή πρόταση Ευρωπαϊκής Ένωσης και Βραζιλίας που ξεκάθαρα προοριζόταν να γίνει καθεστώς εμπορίας άνθρακα. Αλλά το μέγεθος του ακρωνύμιου και η ασάφεια της γλώσσας αντανακλά τη διαμάχη γύρω από τις διεθνείς αγορές άνθρακα, με τη Βολιβία και τους συμμάχους της στην ομάδα ALBA χωρών της Νότιας Αμερικής να έχουν έντονες αντιρρήσεις.

Παρόλα αυτά, μια νέα αγορά διοξειδίου του άνθρακα δεν θα εγκαταλειφθεί χωρίς μάχη. Μια μάχη σχετικά με τους κανόνες δημιουργίας μια τέτοιας αγορά, πιθανόν να λάβει χώρα στην επόμενη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα στο Μαρακές – την ίδια πόλη που φιλοξένησε τη σύνοδο κορυφής του 2001 στην οποία καθορίστηκαν οι κανόνες για τον CDM και άλλους μηχανισμού του ΟΗΕ για την εμπορία διοξειδίου του άνθρακα.

7. Η ρύπανση άνθρακα από διεθνείς μεταφορές και πτήσεις δεν συνυπολογίζεται

Οι εκπομπές άνθρακα από διεθνείς μεταφορές έχουν ήδη τις ίδιες επιπτώσεις στο κλίμα όσο οι εκπομπές της Γερμανίας ή της Νότιας Κορέας. Κι αυτό θα χειροτερέψει: Οι εκπομπές των διεθνών πτήσεων θα τριπλασιαστούν μέχρι το 2050, ενώ οι εκπομπές των πλοίων θα τετραπλασιαστούν.

Αυτό είναι σκανδαλώδες, άλλα δυστυχώς προβλέψιμο. Παρόμοιο κενό υπήρχε στο πρωτόκολλο του Κιότο, το οποίο ανέθεσε την ευθύνη για τη μείωση εκπομπών σ΄αυτούς τους τομείς, στην International Civil Aviation Organization και στην International Maritime Organization αντίστοιχα. Στα 18 χρόνια που πέρασαν από το Κιότο, αυτοί οι οργανισμοί αποδείχθηκαν ανίκανοι να αναλάβουν ουσιαστική δράση.

soshalkidiki